O όρος “Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία” έχει αναδυθεί τα τελευταία χρόνια στη δημόσια σφαίρα συζήτησης και πρακτικής, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη. Η Κοινωνική Αλληλέγγυα Οικονομία (“Social Solidarity Economy” ή SSE) αποτελεί ένα εναλλακτικό κοινωνικο-οικονομικό μοντέλο, στηριζόμενο σε αρχές και αξίες που θέτουν τις βάσεις για την παραγωγική ανασυγκρότηση των κοινοτήτων και της κοινωνίας γενικότερα, εν μέσω της εκτυλισσόμενης πολυεπίπεδης κρίσης.
Οι βάσεις της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας μπορούν να ανιχνευθούν ήδη από την εποχή της Βιομηχανικής Επανάστασης, όπου η εκβιομηχάνιση και η διαμόρφωση καπιταλιστικών παραγωγικών σχέσεων προκάλεσαν ραγδαία ανάπτυξη αλλά και προβλήματα κατανομής. Στα τέλη του 19ου αιώνα εμφανίζονται συνεργατικά καταστήματα, κοινωνικές τράπεζες και άλλες μορφές οργάνωσης, με αντίστοιχη εμφάνιση εναλλακτικών τρόπων διοίκησης (1 πρόσωπο, 1 ψήφος). Χρειάστηκε να φτάσουμε στη δεκαετία του 1970 για να επαναδιατυπωθούν οι αξίες και οι αρχές της SSE, λόγω: i) της χειροτέρευσης των όρων διαβίωσης μεγάλους μέρους του πληθυσμού, ii) της απομάκρυνσης του ανθρώπινου παράγοντα από το περιεχόμενο της οικονομικής δραστηριότητας, ανάγοντας το κέρδος ως αυτοσκοπό του κοινωνικού κεφαλαίου και iii) της μεγάλης περιβαλλοντικής ύφεσης. Τις επόμενες δεκαετίες, πολλαπλές προσπάθειες Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας εμφανίζονται, με προμετωπίδα της χώρες της Λατινικής Αμερικής. Οι προσπάθειες αυτές αμφισβητούν το κυρίαρχο οικονομικό υπόδειγμα και στρέφουν το ενδιαφέρον στον “τρίτο” τομέα της οικονομίας (τις κοινότητες), επιδιώκοντας για αυτόν την ανεξαρτησία από τον ιδιωτικό τομέα και τις κυβερνήσεις.
Σήμερα, η παγκοσμιοποίηση έχει κάνει τον κόσμο μικρότερο σε όρους επικοινωνίας, συνεργασίας και οικονομικής συναλλαγής. Η ανάδυση οικονομικών ολιγαρχιών και η δημιουργία διακρατικών ενώσεων που διευρύνουν το χάσμα μεταξύ ανεπτυγμένων χωρών και χωρών υπό ανάπτυξη, οδήγησαν σε ένα νέο κύμα αμφισβήτησης και διατύπωσης ενός εναλλακτικού πλέγματος οικονομικών σχέσεων. Μία νέα “παγκοσμιοποίηση” αναδύεται, με τη συμμετοχή πολιτών, κινημάτων και οικονομικών παραγόντων: η “globalization” κρατά την παγκοσμιότητα της οικονομίας, σεβόμενη τα τοπικά χαρακτηριστικά υπό το σλόγκαν “σκέψου παγκόσμια, δράσε τοπικά”. Παράλληλα, ιδιαίτερη σημασία έχει σε αυτό το νέο περιβάλλον η εκπαίδευση.
Υπό αυτό το πρίσμα, το Ινστιτούτο Ανάπτυξης Επιχειρηματικότητας συμμετείχε στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα “Αξίες και Αρχές της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας”, που πραγματοποιήθηκε από 11 ως 15 Σεπτεμβρίου 2017 στην επιβλητική Πράγα, πρωτεύουσα της Τσεχίας. Το σεμινάριο πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του έργου Erasmus + “Social and Solidarity Economy in Europe – Affirming a new paradigm through IVET curricula innovation” . Οι συμμετέχοντες εκ μέρους του Ινστιτούτου Ανάπτυξης Επιχειρηματικότητας, Ηλίας Μπαμπαγενές και Νίκος Παπαχρήστος, είχαν την ευκαιρία από κοινού με τους εταίρους από Βουλγαρία, Γερμανία, Ιταλία, Πορτογαλία, Ρουμανία και Τσεχία να μάθουν την ιστορική διαδρομή της SSE, τις βασικές αρχές και αξίες της, το πλαίσιο στο οποίο εδράζεται η SSE σε κάθε χώρα και μέσα από ομαδικές ασκήσεις να αφομοιώσουν τις βασικές προϋποθέσεις για την ανάπτυξη δραστηριότητας που έγκειται στη SSE. Σήμερα, όπως παρουσιάσθηκε εκτενώς από τον Ιταλό εταίρο “Solidarius Italia s.a.s.” υπάρχουν πολλές διαφορετικές μεθοδολογίες και οπτικές προσέγγισης της Κοινωνικής Αλληλέγγυας Οικονομίας· όλες όμως καταλήγουν στο να αναγνωρίσουν την SSE ως ένα οικονομικό σύστημα υπό κατασκευή, με άξονα το ξεπέρασμα της οικονομικής κυριαρχίας και τη διαμόρφωση μιας νέας κοινωνίας, πολιτικά δημοκρατικής και οικολογικά αειφόρου –στη βάση του διαπολιτισμικού διαλόγου.
Επιπροσθέτως, αναφέρθηκε ο βαθμός υιοθέτησης της SSE από τα κράτη. Υπάρχουν ήδη 2 εκατομμύρια επιχειρήσεις κοινωνικής οικονομίας στην Ευρώπη –το 10% της επιχειρηματικής δραστηριότητας της Ε.Ε, ενώ η προοπτική της SSE έχει γνωρίσει προβολή σε διεθνείς οργανισμούς και όργανα. Αξιοσημείωτη είναι η πρωτοβουλία από την ομάδα GUE/NGL του Ευρωκοινοβουλίου να υιοθετήσει την SSE ως στρατηγικό της στόχο για τα επόμενα χρόνια και να προωθήσει εντός 2016 την οργάνωση του Πρώτου Ευρωπαϊκού Φόρουμ για την Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία (EFSEE), αναδεικνύοντας αυτήν ως ένα εργαλείο για την προσωπική και κοινοτική ανάπτυξη και ευημερία, εν μέσω του αρνητικών επιπτώσεων της κρίσης. Ακόμη, οι εκπαιδευόμενοι είχαν την ευκαιρία, με τη βοήθεια του συντονιστή εταίρου εκ μέρους της Τσεχίας “GLAFKA s.r.o.”, να δεχθούν την επίσκεψη από δράσεις-εταιρείες SSE που εδρεύουν στην Τσεχία, να μελετήσουν ανά ομάδες περιπτώσεις (case studies) SSE ανά την Ευρώπη, καθώς και να επισκεφθούν από κοντά τις εγκαταστάσεις της Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης “Green doors”, όπου έχει ως στόχο την κοινωνική επανένταξη ανθρώπων με ψυχικές διαταραχές, που επιθυμούν να βελτιώσουν τις κοινωνικές και εργασιακές τους ικανότητες.
Εν κατακλείδι, η εκπαίδευση εκτυλίχθηκε σε ένα κλίμα ανταλλαγής απόψεων επάνω στις βασικές γνωστές πρακτικές SSE (fair trade, micro finance, popular economy), ενώ αναπτύχθηκαν διεξοδικά προβληματισμοί από τους συμμετέχοντες για τον τρόπο ανάπτυξης δικτύων SSE και συναλλαγής, την συνύπαρξη με την οικονομία του κέρδους, την παγκοσμιοποίηση, το μέλλον εφαρμογής της SSE εν μέσω διατήρησης της κεντρικής δομής της οικονομίας και της συνεχιζόμενης ιδιωτικής κατοχής των μέσων παραγωγής. Ιδιαίτερη μνεία έγινε στο δίκτυο RIPESS που συνδέει διηπειρωτικά τα δίκτυα SSE, λαμβάνοντας υπόψη τις πολιτιστικές και ιστορικές διαφορές. Τέλος, η αξιολόγηση της κάθε εκπαιδευτικής ημέρας με τη μέριμνα του συντονιστή Εταίρου από την Πορτογαλία “Agência Piaget para o Desenvolvimento”, φώτισε πλευρές της εκπαίδευσης που μπορούν να βελτιωθούν και έθεσε τις βάσεις για τη συνέχεια της προσπάθειας μετάδοσης αυτού του εκπαιδευτικού έργου στη επαγγελματική κατάρτιση.
