Η Κοινωνική Καινοτομία είναι το όχημα και η ελπίδα για ένα βιώσιμο μέλλον. Ο ρόλος των κοινωνικών επιχειρήσεων είναι διακριτός καθώς η βάση τους είναι η κοινωνική καινοτομία.
«Ο λογικός άνθρωπος προσαρμόζει τον εαυτό του στον κόσμο. Ο παράλογος προσαρμόζει τον κόσμο στον εαυτό του. Όλη η πρόοδος εξαρτάται από τον παράλογο άνθρωπο» – George Bernard Shaw
Για τον Bill Drayton ιδρυτή της Ashoka η πιο ισχυρή δύναμη αλλαγής είναι μια μεγάλη ιδέα στα χέρια ενός κοινωνικού επιχειρηματία. Παρόλα αυτά δεν είναι απαραίτητο ότι απαιτείται η σύσταση μιας κοινωνικής επιχείρησης για να δημιουργηθεί η κοινωνική καινοτομία. Ο καθένας μπορεί να γίνει πράκτορας αλλαγής, το μόνο που χρειάζεται είναι επιθυμία και προσανατολισμός της σκέψης (mindset) στην κοινωνική αλλαγή.
Είναι εμφανής σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας η στροφή γύρω από την ενίσχυση της δημιουργικής σκέψης και η προσπάθεια ανάδειξης της καινοτόμου φύσης του ανθρώπου.
Η Eυρωπαϊκή Eνωση έχει ξεκάθαρο ρόλο και στόχους για την ενίσχυση της κοινωνικής καινοτομίας καθώς αποτελεί ένα εργαλείο για την καταπολέμηση των σύγχρονων προκλήσεων της δημογραφικής αλλαγής, αστικοποίησης, καταπολέμησης της φτώχειας και άλλων προβλημάτων συμπεριλαμβανομένων και των MDG. Με μία πολύ απλή προσέγγιση μπορούμε να αναφέρουμε ότι η επιχειρηματική καινοτομία αφορά τον χρήστη ενώ η κοινωνική καινοτομία το σύνολο της κοινωνίας.
Στο σύνολο τους οι ορισμοί συμφωνούν ότι η καινοτομία πρεσβεύεται υπό τη θεωρεία της δημιουργικής αποδόμησης (creative destruction). Ο Schumpeter αναφέρεται σε αυτή, ως τη διαδικασία που φέρνει την υποχρεωτική μετάβαση στο νέο αποδομώντας το παλιό. Το ερώτημα είναι αν οι ιδέες προέρχονται από την έμπνευση της στιγμής ή αποτελούν προϊόν μακράς καλλιέργειας της γνωστικής βάσης. Η εποχή μας είναι γεμάτη με αυτό που ονομάζουν οι Martin & Osberg (2007) δυσάρεστες ισορροπίες. Αποτελούν ισορροπίες που ανεχόμαστε γιατί προτείνονται ως οι καλύτερες λύσεις, χωρίς δυνατότητα υποκατάστασης. Σε κάποιες περιπτώσεις που σπάνε αυτές οι ισορροπίες με την ανάπτυξη ενός νέου μοτίβου, δημοφιλέστερη είναι η θεωρία της σύμπτωσης, ενώ ακολουθεί η δημιουργία μύθου γύρω από το άτομο και τον οργανισμό. Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να αναφέρω μια από τις πολλές κινέζικες παροιμίες:
«Εκεί που η προετοιμασία συναντά την ευκαιρία, κείτεται η τύχη»
Ο Τόμας Έντισον για να ολοκληρώσει τον κοινό λαμπτήρα, πέρασε από 1000 αποτυχημένες προσπάθειες. Ό ίδιος βέβαια απαντά «δεν απέτυχα καμία φορά, αντιθέτως έμαθα 1000 τρόπους που απλά δεν πετυχαίνουν». Α. Αϊνστάιν, Γ. Ντίσνεϊ, Λ. Ντα Βίντσι και μια σειρά από ονόματα που ο καθένας αφιέρωσε χρόνο και κόπο για την απόκτηση γνωστικής ή εμπειρικής βάσης η οποία υποστήριξε τις ανακαλύψεις και δημιουργίες τους. Αυτό είναι το πλεονέκτημα της κοινότητας ή του χρήστη. Έχει ήδη την εμπειρία και τη γνωστική βάση σχετικά με το πρόβλημα που χρειάζεται να βρεθεί λύση, χρειάζεται να εξωτερικεύσει αυτήν τη γνώση.
Επιστρέφοντας, αυτό που είχαν όλοι κοινό ήταν αποτυχημένες προσπάθειες. Ξεπέρασαν το φόβο της αποτυχίας. Η Eleanor Duckworth στο βιβλίο της Having of wonderful ideas υποστηρίζει ότι τα παιδιά πρέπει να νιώθουν αυτοπεποίθηση για τις ιδέες τους και ίσως τις κάνουν πράξη. Συμπληρώνει «Έχω εμπιστοσύνη στην ιδέα μου δεν σημαίνει ότι είναι σωστή, σημαίνει ότι είμαι διατεθειμένος να την δοκιμάσω». Υπάρχει όμως και η αντίσταση στην αλλαγή που ίσως οφείλεται σε στερεότυπα, σε κακή επικοινωνία, μη ώριμο περιβάλλον η διάφορους άλλους παράγοντες. Ο Goldsmith για παράδειγμα στο βιβλίο του The Power of Social Innovation, αναφέρει ότι κοινωνικοί επιχειρηματίες και πράκτορες αλλαγής «ακόμη και αν προσπαθήσουν να αποφύγουν την πολιτική αρένα δεν μπορούν να αποφύγουν την πολιτική δυναμική».
Η κοινωνική καινοτομία είναι μια νέα λύση σε ένα κοινωνικό πρόβλημα που είναι πιο αποτελεσματική, είναι βιώσιμη και η αξία που δημιουργεί είναι για την κοινωνία ως σύνολο και όχι για το άτομο. Ως concept ιστορικά υπάρχουν αρκετές εκφράσεις της, από τη δημοκρατία και τους συνεταιρισμούς, στα νοσοκομεία και τη μικρό-χρηματοδότηση. Η European Commission την ορίζει ως «νέες πρακτικές για την επίλυση κοινωνικών προκλήσεων, oι οποίες υιοθετούνται και χρησιμοποιούνται από τα άτομα, κοινωνικές ομάδες και ενδιαφερόμενα μέρη». Ο πρόεδρος Obama, δημιούργησε το Γραφείο Κοινωνικής Καινοτομίας και Συμμετοχής του Πολίτη επικαλούμενος ότι «οι λύσεις για τις σημαντικότερες προκλήσεις της Αμερικής, αναπτύσσονται καθημερινά στην κοινωνία των πολιτών και η κυβέρνηση πρέπει να το στηρίξει».
Το ανοιχτό πανεπιστήμιο δεν δημιούργησε την παιδεία, έκανε όμως μια προσθήκη που έδωσε πρόσβαση σε όλα σχεδόν τα σημεία της γης. H επόμενη προσθήκη θα πρέπει να είναι η πραγματικά προσβάσιμη παιδεία σε όλα τα επίπεδα. Δυστυχώς το παγκόσμιο σύστημα παιδείας σήμερα είναι επιλεκτικό και η ποιότητα της παιδείας που παρέχεται είναι αντίστοιχη της οικονομικής θέσης και φυσικά μη προσβάσιμο για άτομα που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας.
Ο Dr Yunus Mohamed, προβληματίστηκε όταν εστίασε στη διαμόρφωση ενός νέου μοντέλου χρηματοδότησης για την καταπολέμηση της φτώχιας. O Dr Yunus, παρομοιάζει τους φτωχούς με τα δέντρα Μπονσάι, «Το πρόβλημα δεν είναι στους σπόρους, απλά η κοινωνία δεν τους έδωσε το κατάλληλο περιβάλλον να αναπτυχθούν». Τα εν λόγω φυτά έχουν τη δυνατότητα να αναπτυχθούν σε μεγάλα δέντρα αν καλλιεργηθούν σε περιβάλλον που επιτρέπει τις ρίζες τους να αναπτυχθούν. Αν τοποθετηθούν σε μικρή γλάστρα προσαρμόζονται και γίνονται μικρά δενδρύλλια. Ο Dr Yunus επανεφηύρε τον τραπεζικό κλάδο. «Μου εξηγήσανε ότι η Τράπεζα δεν μπορεί να δανείσει σε φτωχούς ανθρώπους γιατί δεν είναι έμπιστοι» αναφέρει ο Dr Yunus, ο οποίος πίστεψε ότι η πρόσβαση σε πόρους είναι ανθρώπινο δικαίωμα και προκάλεσε το status quo. Ξεκίνησε δίνοντας «δάνεια» των 27$(RM84), σε 42 φτωχούς χωρικούς το 1974 στο Bagladesh,και στο 2007 είχε ήδη φτάσει τα 25$ δις σύμφωνα (Deutche Bank).
Είναι σημαντικό συμφωνά με τον Dr Yunus (HBR, 2015) η ιδέα να εφαρμοστεί πρώτα τοπικά και όχι απευθείας σε εθνική ή διεθνή κλίμακα. Με αυτό τον τρόπο μπορεί να δοκιμαστεί το μοντέλο μέχρι να γίνει αποτελεσματικό και έπειτα να προχωρήσει σε άλλες περιοχές καθώς δεν υπάρχει τίποτα το δεδομένο στην δημιουργία ενός επιτυχημένου επιχειρηματικού μοντέλου. Το κάθε μοντέλο έχει τις δικές του ξεχωριστές μεταβλητές, αυτό όμως αποτελεί ένα κεφάλαιο από μόνο του ως θέμα. H Essilor (Optique Solidaire) χρειάστηκε 18 μήνες να δημιουργήσει το κατάλληλο μοντέλο ενώ το Projet Malin της DANONE ακόμη τελειοποιείται.
Η κατανόηση του χρήστη είναι σημαντική για να αποφέρει ένα πρόγραμμα κοινωνική αλλαγή. Πολλές είναι οι φορές που ο χρήστης δεν γνωρίζει το πρόβλημα όπως ανέφερα παραπάνω με τον όρο δυσάρεστες ισορροπίες. Ο Ed Palmer αναρωτήθηκε πώς θα μπορούσε η τηλεόραση να γίνει εκπαιδευτικό μέσο και με τη βοήθεια ειδικών μελέτησε την παιδική συμπεριφορά στις τηλεοπτικές εκπομπές και δημιούργησε το Sesame street. Από τα παιδιά που -παρακολουθούσαν το 90% των γονέων – στις Η.Π.Α. – δήλωσε αλλαγή στη στάση τους προς τη μάθηση ενώ το 16% παρουσίασε βελτίωση στην απόδοση τους στο σχολείο. Μελετώντας τον χρήστη είναι πιο πιθανή η επιτυχία στο εγχείρημα.
Αυτό που σήμερα είναι γνωστό ως Leibowitz Ηypothesis, αναφέρεται στο σφάλμα κρίσης της ταχύτητας (περίπου 40% σφάλμα κρίσης, 100km/hr 18 sec vs 30sec) σε μεγάλα αντικείμενα όπως τα τρένα, που οφείλεται σε φυσιολογική ανεπάρκεια του ανθρώπου στην οπτική επεξεργασία. Επομένως η κατανόηση του χρήστη θα συντελέσει στην επικείμενη μείωση της ορατότητας πριν τις διαβάσεις που αποδείχτηκε ότι οδηγεί στη μείωση ατυχημάτων. Η επισταμένη παρατήρηση του χρήστη και η δημιουργικότητα συντέλεσε στη δημιουργία των Playpump, Barefoot College, Gramen Bank και άλλων πρωτοβουλιών που εστίασαν έπειτα στη δημιουργία βιώσιμων μοντέλων για την επίλυση ζητημάτων.
Κλείνοντας, θα αναφερθώ στη σημασία της ικανότητας ενσυναίσθησης, της συστημικής σκέψης και της bottom up προσέγγισης στη δημιουργία γενικότερα καινοτόμων λύσεων. Η IDEO στηρίζει ότι οι ποιοτικές μέθοδοι έρευνας ενισχύουν την ενσυναίσθηση και στο Toolkit που παρέχει παρουσιάζει μια περίπτωση στην Aιθιοπία, όπου οι ερευνητές διανυκτερεύσανε με τους αγρότες. Το αποτέλεσμα ήτανε οι αγρότες να ξεπεράσουν την γραμμή και το όριο των πληροφοριών που συνήθως μοιράζονται σε ΜΚΟ. Η κοινωνική καινοτομία έχει κύριο στόχο τη δημιουργία κοινωνικής αξίας. Για να δημιουργήσουμε κοινωνική αξία πρέπει να κατανοήσουμε την κοινωνική ομάδα, τις ανάγκες τους και να σχεδιαστούν λύσεις που ανταποκρίνονται σε αυτές.
Δημοσιεύτηκε στο epixeiro.gr
