Έχω αναφερθεί εκτενώς, στα άρθρα που έχουν δημοσιευτεί μέχρι τώρα, στην επισφάλεια(ρίσκο) σε επιχειρησιακό επίπεδο. Οι ερωτήσεις που μου έγιναν όμως ανέδειξαν το γεγονός ότι οι περισσότεροι είχαν μια συγκεχυμένη άποψη, όντας δύσκολο να ξεχωρίσουν την επισφάλεια από την αβεβαιότητα.
Θα πρέπει να ξεκαθαρίσω ότι δεν περίμενα όλοι να έχουν εκπαιδευτεί στην επιστήμη που αφορά τη λήψη αποφάσεων – παρά ταύτα μια πρόχειρη έρευνα κατέδειξε ότι πρακτικά οι 9 στους δέκα δεν μπορούν να διαχωρίσουν τους όρους – γεγονός που επηρεάζει δραστικά τη συμπεριφορά τους.
Εάν οι ερωτώντες δεν επηρέαζαν με τις αποφάσεις τους τις ζωές εκατοντάδων άλλων- όπως οι επιχειρηματίες και οι πολιτικοί -ίσως το γεγονός να μπορούσε να αγνοηθεί. Όπως έχουν όμως τα πράγματα είναι σίγουρα κάτι που πρέπει να διευκρινιστεί.
Ας τα πάρουμε λοιπόν με τη σειρά.
Στη λήψη αποφάσεων υπάρχουν τρία -ας τα ονομάσουμε έτσι-επίπεδα.
1ο Επίπεδο
Το πρώτο είναι η λήψη απόφασης κάτω από βεβαιότητα. Πείτε ότι περπατάτε σε ένα μονοπάτι στο βουνό για ώρες και έχετε ξεμείνει από νερό. Επιτέλους βρίσκεστε μπροστά σε ένα σταυροδρόμι με τρεις πινακίδες, μια στο καθένα από τα τρία μονοπάτια.
Η πρώτη- που αφορά το μονοπάτι που είναι σχεδόν κατακόρυφο- υπόσχεται ότι θα βρείτε πηγές στα 3 χιλιόμετρα.
Η δεύτερη -για το απλώς ανηφορικό μονοπάτι-ότι θα βρείτε πηγές στα 10 χιλιόμετρα. Τελικά
Η τρίτη- για επίπεδο προς το κατηφορικό μονοπάτι- ότι θα βρείτε νερό στα 25 χιλιόμετρα. Ανεξάρτητα από τι θα αποφασίσετε, όποιο μονοπάτι και να διαλέξετε, είναι σίγουρο ότι θα βρείτε νερό. Επομένως στη συγκεκριμένη περίπτωση η επιλογή έχει να κάνει με το πόσο διψασμένοι είστε, σε συνδυασμό με τη φυσική σας κατάσταση η με την κατάσταση αυτών που σας ακολουθούν και επηρεάζετε τη γνώμη τους η εξαρτώνται από εσάς.
2ο Επίπεδο
Το δεύτερο είναι η λήψη απόφασης κάτω από ρίσκο (επισφάλεια). Είστε για παράδειγμα στην ίδια με την προηγούμενη περίπτωση κατάσταση και στο ίδιο σταυροδρόμι. Οι πινακίδες όμως αυτή τη φορά διαφέρουν. Αυτή τη φορά, η πρώτη (κατακόρυφο μονοπάτι) γράφει ότι έχετε πιθανότητα να βρείτε νερό στα επόμενα 3 χιλιόμετρα είναι 85% -εάν έχει βρέξει τη προηγούμενη εβδομάδα , γεγονός όμως που δεν μπορείτε να γνωρίζετε- και ότι ο επόμενος νερόλακκος που σχεδόν πάντα έχει νερό είναι 5 χιλιόμετρα παραπέρα. Η δεύτερη (ανηφορικό) γράφει ότι η πιθανότητα να βρείτε νερό στα επόμενα 10 χιλιόμετρα είναι 70% -εάν έχει βρέξει τη προηγούμενη εβδομάδα, γεγονός όμως που δεν μπορείτε να γνωρίζετε- και ότι ο επόμενος νερόλακκος -που σχεδόν πάντα έχει νερό -είναι 15 χιλιόμετρα παραπέρα. Τέλος η τρίτη γράφει ότι η πιθανότητα να βρείτε νερό στα επόμενα 25 χιλιόμετρα είναι 65% -εάν έχει βρέξει τη προηγούμενη εβδομάδα, γεγονός όμως που δεν μπορείτε να γνωρίζετε- και ότι ο επόμενος νερόλακκος είναι που σχεδόν πάντα έχει νερό είναι 15 χιλιόμετρα παραπέρα. Σε αυτή την περίπτωση η απόφασή σας θα εξαρτηθεί εκτός από το πόσο διψασμένοι είστε -σε συνδυασμό με τη φυσική σας κατάσταση η με την κατάσταση αυτών που σας ακολουθούν, επηρεάσετε τη γνώμη ή εξαρτώνται από εσάς- αλλά επίσης με το πόσο εφικτό είναι το εναλλακτικό σχέδιο (πλάνο Β), πόσο δηλαδή πρέπει να προχωρήστε επιπλέον εάν δεν βρείτε νερό στον πρώτο νερόλακκο του μονοπατιού που επιλέξατε.
3ο Επίπεδο
Το τρίτο τελικά επίπεδο είναι η λήξη απόφασης κάτω από συνθήκες αβεβαιότητας. Σε αυτή την περίπτωση όταν θα βρεθείτε στο σταυροδρόμι δεν θα δείτε ούτε μια πινακίδα. Όλο που θα έχετε στη διάθεσή σας είναι η γνώση και η εμπειρία που συσσωρεύσατε όλη σας την ζωή. Αρχίζετε λοιπόν να σκέφτεστε τι συνέβη την προηγούμενη φορά που είχατε πάρει το κατακόρυφο μονοπάτι, τι στο ανηφορικό και τι ίσιο/κατηφορικό. Πόσες στις τόσες φορές βρήκατε νερό και σε πόση απόσταση…Για όσους θυμούνται τα μαθηματικά τους έτσι αρχίζουμε τις προσομοιώσεις, μόνο που εκεί ,σε περίπτωση άγνοιας ,επιλέγουμε να αναλύσουμε όλα τα πιθανά σενάρια. Το αποτέλεσμα που αναζητάτε και στις δύο περιπτώσεις είναι να μετατρέψουμε την αβεβαιότητα (άγνοια) σε ρίσκο (επισφάλεια) με τη δημιουργία μιας νοητής πινακίδας σε κάθε μονοπάτι που να περιέχει την πιθανότητα εύρεσης νερόλακκου σε μια απόσταση που δεν σας εξαντλήσει τελείως πριν φθάσετε στο τέρμα.
Η ζωή φυσικά είναι πιο ενδιαφέρουσα και σύνθετη από τα μαθηματικά μοντέλα που χρησιμοποιούμε για να “βάλουμε σε καλούπια” τη λήξη αποφάσεων. Στην πράξη τις περισσότερες φορές, όταν φθάσετε στο σταυροδρόμι ,μπορεί να βρείτε περισσότερα από τρία μονοπάτια, σε κάποια μονοπάτια μια πινακίδα, σε κάποια άλλα μια σπασμένη όπου η πληροφορία για τον επόμενο νερόλακκο λείπει, σε κάποια άλλη καμία και -το χειρότερο -σε κάποια μια που να έχει μπει εκεί επίτηδες για να σας παραπλανήσει η ακόμη χειρότερα είναι βαλμένη εκεί από κάποιο «σπόνσορα» που σας υπόσχεται νερό στα 10 μέτρα αλλά όταν φθάσετε εκεί ο πωλητής θα σας χρεώσει το «μπουκαλάκι» 100€ !
Κάτω από το φως των όσων αναλύσαμε παραπάνω ας δούμε τώρα τι γίνεται στην πράξη, με βάση τις διεθνείς έρευνες και σύμφωνα με την προσωπική μου εμπειρία σαν Σύμβουλος Αναδιοργάνωσης Επιχειρήσεων και Οργανισμών και σαν Ερευνητής Θεσμικής Ανάλυσης.
